Dzisiejsza wigilia często coraz mniej ma wspólnego ze staropolską tradycją – na stołach zamiast ponadczasowych śledzi pojawia się nawet sushi, ale jeszcze w zdecydowanej większości domów kultywuje się wiekowe obyczaje i tradycje także w kwestii potraw – i bardzo dobrze, ponieważ wigilijne dania staropolskie są wyjątkowe i przepyszne. Jak wyglądała kolacja wigilijna w domach naszych przodków?
Coś z ziemi, lasu, sadu, ogrodu i wody
Kolacja wigilijna to ostatni i podniosły moment tuż przed narodzinami Jezusa – w domach panował więc niezwykły nastrój oczekiwania, ale również radości – wszyscy przecież wiedzieli, co się wydarzy. Ustawały kłótnie, patrzono na siebie z życzliwością i w takim również klimacie spożywano wspólnie posiłek, który składał się z wyjątkowych potraw znanych od pokoleń. Przede wszystkim trzymano się zasady, że na stole powinny pojawiać się składniki z ziemi, lasu, sadu, ogrodu i wody, co było wyrazem wdzięczności za to wszystko, co przez rok otrzymaliśmy, ale także miało przynieść pomyślność w następującym roku. Choć kolacja wigilijna w domu chłopskim była zdecydowanie skromniejsza niż ta u bogatego ziemiaństwa czy szlachty i na pewno składała się z mniejszej ilości dań, to jednak wszystkie miały wiele cech wspólnych, a wymianie podlegały przede wszystkim składniki. Do dziś w różnych miastach i rejonach kraju znana jest nieco odmienna wigilijna kuchnia polska Kraków, Śląsk, Mazowsze czy Kujawy – każdy z tych regionów posiada swoją charakterystyczną świąteczną potrawę.
Więcej informacji na temat tradycyjnej kuchni polskiej można znaleźć na stronie https://podbaranem.com/
Wigilijne zupy staropolskie
Zupy wigilijne były zazwyczaj albo słodkie, albo kwaśne – już dużo wcześniej przygotowywano zakwasy z żytniej mąki na tradycyjny żur oraz buraczany na barszcz wigilijny. Inną kwaśną zupą wigilijną była także kwaśnica na bazie kapusty kiszonej, która charakterystyczna jest do tej pory przede wszystkim dla społeczności góralskiej. Od wieków gotowano także zupę z grzybów suszonych, która w domu chłopskim była przede wszystkim czystym wywarem podawanym z grzybami, ziemniakami lub kluskami, a w bogatszych domach zabielano ją śmietaną i podawano na przykład z makaronem. Podobnie było z barszczami – na szlacheckim stole gościł barszcz czerwony z uszkami, a w chłopskim z ziemniakami, grzybami lub fasolą – taki barszcz czerwony z fasolą to smak świętokrzyski. Jeszcze inną kwaśną zupą spożywaną na wigilię była tzw. woda śledziowa, która charakterystyczna była między innymi w rejonie Kujaw czy Mazowsza, gdzie podawano ją z ziemniakami w mundurkach.
W wigilię ceniono także mniej kwaśne zupy, a niektóre były wręcz słodkie. Ze Śląska pochodzi między innymi zupa siemieniotka, którą gotowano z siemienia lnianego, i która jednak po drugiej wojnie światowej została wyparta przez zupę migdałową charakterystyczną dla Kresów Wschodnich, co było związane z migracją ludności w tym czasie. Ze Śląska pochodzi także tradycyjna wigilijna zupa moczka, którą przygotowuje się z suszonych owoców oraz rozmoczonego piernika.
Staropolskie dania z ryb
Jak wyżej zostało wspomniane, na wigilijnym stole nie powinno zabraknąć również składników z wody, a to oczywiście przede wszystkim ryby, dlatego gościły one zarówno na chłopskiej, jak i szlacheckiej wigilii, ponieważ dostęp do nich był najłatwiejszy. W zależności od rejonu Polski mogły to być zupełnie inne ryby, a przynajmniej te, które gościły na chłopskich stołach. Śledź, choć bardzo popularny, to na chłopskiej wigilii był zastąpiony na przykład słodkowodnym szczupakiem. Oprócz szczupaków na wigilii królował także karp, który do tej pory nie został zdetronizowany. Ryby pieczono, gotowano i podawano na przykład w galarecie lub w szarym sosie z rodzynkami i piernikiem. Śledzie natomiast dominowały solone oraz suszone. Inne ryby to na przykład lin, sandacz czy węgorz.
Dania mączne i z ziemniaków
Staropolska kuchnia polska, która obecna była na wigilijnych stołach, to także różnorodne dania mączne, które do tej pory królują w wielu rejonach. Są to między innymi kluski z makiem charakterystyczne dla Pomorza oraz okolic Poznania oraz kutia przyrządzana z pszenicy obtłuczonej z łuski, bakalii, miodu i śmietanki, która przywędrowała z Kresów. Ponadto na wigilię podawano także łazanki, czyli prostokątne kluski z dodatkiem na przykład kapusty i grzybów, a także pierogi i uszka. Na Podhalu zaś dominowały dania z ziemniaków takie jak moskale czy bukty.
Dania z kapusty
Czym byłaby kuchnia polska bez kapusty, szczególnie właśnie w wigilię! Kapusta kiszona i słodka służyła nie tylko jako dodatek na przykład do pierogów czy łazanków, ale również przygotowywano z niej na wigilię dania główne. Są to dzisiaj znane dania takie jak kapusta z z grzybami i kapusta z grochem, a na przykład na Podhalu były to także kłuty, czyli kapusta z ziemniakami. Natomiast z sokiem z kiszonej kapusty podawano również kluski.
Wigilia na słodko
Staropolskie tradycje wigilijne to także słodkie wypieki, np. pierniki i serniki, a także ciasta z jabłkami i orzechami czy kompot z suszonych owoców oraz kisiel z żurawiny – wiele z tych staropolskich tradycji zachowało się do dzisiaj w naszych domach.
